Koło Związku Górnośląskiego w Opolu wydało nie­dawno publikację Adolfa Hytrka z Obrowca „Górny Szlązk pod względem obyczajów, języka i usposobie­nia ludności". Napisana blisko 120 lat temu, bo w 1877 roku praca, ukazała się drukiem po raz pierwszy na łamach „Przeglądu Polskiego" w Krakowie w 1879 roku.

Adolf Hytrek urodził się w Obrowcu w dniu 17 czerwca 1853 roku jako syn miejscowego gospoda­rza Piotra Hytrka i jego żony Zuzanny z domu Loss. Studiował teologię na Uniwersytecie Wrocławskim. W czasie studiów Hytrek należał do studenckiej korpo­racji „Winfridia", a równocześnie pomagał w redago­waniu „Katolika" - najpoczytniejszego wówczas cza­sopisma polskiego na Śląsku. Zebrał wtedy około ty­siąca śląskich pieśni ludowych. Zorganizował też piel­grzymkę kilkudziesięciu osób w strojach śląskich do Rzymu. Później był nauczycielem domowym Potoc­kich w Krzeszowicach. Odbył z nimi podróż do Belgii.

W roku 1877 Adolf Hytrek za namową biskupa wro­cławskiego Henryka Förstera wyjechał do Rzymu, gdzie został wyświęcony na kapłana. W dniu swoich prymicji ks. Adolf Hytrek został przyjęty na prywatnej audiencji przez papieża Leona XIII. W Rzymie studio­wał obok filozofii i historii kościelnej, archeologię chrześcijańską. Następnie, dzięki propozycji rodziny von Strachwitz, A. Hytrek prowadził badania archeo­logiczne w północnej Afryce. Zyskały mu one sławę znawcy katakumb. W okresie późniejszym Adolf Hy­trek pracował w duszpasterstwie na terenie Austrii, wygłaszając kazania w języku niemieckim i włoskim. W tym czasie uczył się też języka chorwackiego. Rów­nocześnie był także ekspertem rządu węgierskiego w zakresie archeologii.

W roku 1896 ks. Adolf Hytrek powrócił na rodzin­ny Śląsk. Początkowo zamieszkał w Królewskiej Hu­cie, a w roku 1897 został administratorem parafii Szymiszów koło Strzelec Opolskich. Urząd ten pełnił nie­całe trzy lata, bo schorowany już 5 wrze­śnia 1899 roku zmarł w klinice we Wro­cławiu, mając zaledwie 46 lat. Pochowa­ny został przy kościele w Szymiszowie.

Nie jesteśmy dzisiaj w stanie przed­stawić pełnego wykazu publikacji Adolfa Hytrka. Drukował on swoje artykuły w „Katoliku", „Monice", „Kurierze Górnoślą­skim". „Przeglądzie Polskim" oraz w „Ga­zecie Katolickiej", ale często nie były one podpisane nazwiskiem autora. A. Hytrek napisał też powieść „Królowa Berta. Po­wieść prawdziwa z VIII wieku".

Największym jego dziełem jest jednak praca „Górny Szlązk pod względem oby­czajów, języka i usposobienia ludności". Jest to wielopłaszczyznowy obraz Śląska przedstawiony przez 24-letniego wów­czas autora. Adolf Hytrek zamieścił w tej pracy szereg ciekawych informacji i opi­sów odnoszących się do Śląska drugiej połowy XIX wieku. Zawarty w tej publi­kacji m. in. opis śląskiego wesela przyta­czamy poniżej:

„Już na kilka dni przed ślubem krewni i przyjaciele nowożeńców, tudzież znajo­mi, którzy mają być albo już są zaprosze­ni na wesele, przynoszą rozmaite poda­runki, mianowicie mąkę, masło, sery, mleko, mak, ro­dzynki itp. Iść na ucztę a nie „nieść na wesele" jest uważane za rodzaj grubej niedelikatności, za przekro­czenie obowiązujących form towarzyskich.

W imieniu nowożeńców chodzą zapraszać gości dwaj drużbowie. „Młoda pani" wybiera sobie do ślu­bu „druchny", których bywa 3 do 6 i które występują w wieńcach na głowie: „młody pan" wybiera odpo­wiednią liczbę drużbów, którzy po prawej stronie ka­pelusza przypinają bukiet kwiatów czyli „woniaczkę" z długimi pstremi wstążkami. W dzień ślubu „młody pan" zaprasza jednego ze starszych gości, znającego się dobrze na tańcach i urządzaniu zabaw a mającego powagę na „starostę". Ten przez całe wesele pełni funkcyę mistrza ceremonii, a jako odznakę ma w dziur­ce od guzika zatknięty bukiecik mirtowy przepasany zieloną wstążeczką. Jak przy wszystkich obchodach i uroczystościach, tak i przy weselach jest w użyciu mnóstwo oracyj i pieśni.

Tak np. gdy drużbowie idą zapraszać gości, prze­mawiają następnie: „ Winszujemy dnia dzisiejszego, nie dla kogo innego, jeno dla pana ojca i dla pani matki i dla tych obojga państwa młodych, którzy się zabiera­ją do stanu małżeńskiego. Nie za nas się to poczęło i nie za nas się to skończy, tylko się to poczęło z Trójcy Świętej i ze żebra Adamowego - z tych ludzi, którzy nie słuchali przykazania Bożego; a Ewa ogryzkiem ja­błuszka zgrzeszyła, gdy go Adamowi dała, żeby mu się podobała na wieki. Poczem ich Pan Bóg wysłał na twardą opokę, żeby sobie zarabiali na kawałek chle­ba. - Zebrano nas dwóch braci i wysłano nas w dale­ką drogę, żebyśmy sławetnego państwa prosili. Więc my was też prosimy i niziutkie ukłon oddajemy".

Potem zwykle śpiewają:

„Szlim nad wodą, rybki się pluskały, Szlim nad gaikiem, ptaszęta śpiewały (...)".

Przed wyjazdem do ślubu udają się druchny na czele orszaku dziewcząt do komory „pani młodej", która wnet wychodzi z płaczem oficyalnym i pada do nóg rodzicom prosząc o błogosławieństwo. Na roz­kaz „starosty" przygrywa muzyka „pieśń Bożą", poczem wyruszają wszyscy do kościoła. Muzyka gra skocznego marsza, odzywają się huczne okrzyki i ogni­ste trzaskanie z biczów. W kościele najpierw Msza św., podczas której muzyka gra na chórze, a wszyscy go­ście idą z ofiarą koło ołtarza, poczem przystępuje mło­da para do ołtarza, ona w wieńcu, on z bukietem mir­towym. Zamiast pierścionków poświęca ksiądz zwy­czajne „wianuszki" mirtowe, które nowożeńcom kła­dzie na głowy.

Po ślubie wraca cały orszak w hucznej kawalka­dzie do domu, a złożywszy nowozaślubionej parze życzenia, zasiadają do śniadania. Po śniadaniu nastę­pują tańce w domu. a po kilku godzinach rozpoczyna się obiad. „Starosta" wyznacza miejsca gościom, wznosi wiwaty na cześć nowożeńców i całego domu, a muzyka przygrywa w czasie uczty.

Po obiedzie wyrusza całe towarzystwo do karczmy „na salę". Zaczynają się tańce. W pierwszej parze idzie młoda pani, dalej druchny, drużbowie itp. Najwięcej używane tańce są: mazury, krakowiaki, polonezy, kołomyjki, tendry, kostury i inne. Z tych „kostur" mniej znany po za Szlązkiem, należy do najulubieńszych i zwykle kilka razy na każdem weselu bywa tańczony. Staje w rzędzie 11 chłopców a naprzeciw 10 dziew­cząt, w środku leży długi kij, czyli „kostur". Muzyka gra walca; jeden z młodzieńców występuje z rzędu, bierze kij w ręce i tańczy z nim podług taktu między rzędami taneczników, nagle porzuca kij, chwyta jedną z tanecznie, reszta młodzieży idzie za jego przykładem i przy odgłosie skocznej muzyki żywy idzie taniec. Ale ponieważ mężczyzn było 11 a dziewcząt 10, jeden pozostaje bez pary i musi się brać do „kostura". Po kilku kołach rozpoczyna się znowuż taniec z kostu­rem przy powolnym walcu.

Dodać jeszcze należy, że muzyki starają się o bo­gaty zapas tańców, między któremi przeważnie star­sze melodye bardzo są lubiono. Jedną z najsławniej­szych kapel wiejskich tworzą Szynowscy z Zużeli na Zaodrzu, w powiecie Opolskim, znani prawie w całym Górnym Ślązku".

Opracował Józef Szulc