Teren gminy Gogolin jest bardzo interesują­cy pod względem archeologicznym. Zlokalizo­wano tutaj ponad 150 miejsc, w których natra­fiono na znaleziska z dawnych czasów. Najstar­sze z tych znalezisk to toporki kamienne sprzed kilku tysięcy lat pochodzące z epoki kamiennej. Potwierdzają one tezę, że tereny te były już wte­dy zaludnione. Liczne i wartościowe są znalezi­ska z epoki brązu oraz z pierwszych wieków naszej ery, a także z okresu średniowiecza. Ar­cheolodzy wydobywają spod ziemi różne przedmioty, dzięki którym poznajemy życie co­dzienne mieszkających tutaj kiedyś ludzi oraz rozmieszczenie pierwotnych osad. Pamiętać należy, że pierwsze dokumenty wymieniające niektóre miejscowości naszej gminy pochodzą dopiero z XII i XIII wieku. Źródłem wiedzy o cza­sach wcześniejszych są badania archeologicz­ne, zapoczątkowane często przypadkowym od­kryciem jakiegoś naczynia, monety albo jakie­goś innego zabytkowego przedmiotu.

Wśród znalezisk archeologicznych zawsze wielkie znaczenie mają monety. W sposób nie budzący wątpliwości pozwalają one na ustale­nie wieku lub nawet roku, z którego pochodzą. Stanowi to z kolei doskonały materiał dla histo­ryków badających przeszłość regionu i jego związki z innymi krajami. Najstarsze monety, kóre odkryto na terenie gminy Gogolin pocho­dzą z pierwszych wieków naszej ery, z okresu wpływów rzymskich. W 1925 roku w Obrowcu, na polu noszącym bardzo starą nazwę „Świętokierz" natrafiono na srebrny denar panującego w latach 98 -117 naszej ery cesarza rzymskiego Trajana. Do odkrycia doszło w trakcie wybiera­nia piasku, kiedy to natrafiono na czarną war­stwę paleniskową, w której były różne przedmio­ty. Powiadomiono o tym odkryciu miejscowego nauczyciela Kałużę, a ten sprowadził archeolo­gów. Podczas badań natknięto się na zwęglone słupy i poziomo leżące belki wyznaczające za­rys chaty z przełomu IV i V wieku naszej ery. Chata posiadała wylepioną gliną podłogę. Zna­leziono tutaj dużą ilość zabytków ceramicznych i przedmiotów metalowych, przeważnie wtórnie przepalonych w ogniu.

Chata wypełniona byłą jednolitą czarną war­stwą przepalonej zie­mi, zawierającej dużo przepalonych kości i skorup. Podczas prac wykopaliskowych na Świętokrzu znaleziono m.in. żelazny nóż, brą­zowy wisiorek, szklane paciorki, skorupy na­czyń, fragment ka­miennej osełki oraz kubek.

W Zakrzowie skarb rzymskich monet zna­leziono okołu 1820 roku. W glinianym na-

czyniu znajdowały się m.in. monety cesarzy Tra­jana i Hadriana. Rzymską monetę znaleziono również w Gogolinie.

Monety rzymskie w połączeniu z licznymi in­nymi znaleziskami z tego okresu (np. importo­wana ceramika) są dowodem związków ówcze­snych mieszkańców tej ziemi z Cesarstwem Rzymskim. Przede wszystkim docierali tutaj kupcy, którzy przez Bramę Morawską przyby­wali na Śląsk. Następnie udawali się na północ, nad morze, posuwając się szlakami wzdłuż rze­ki Odry. Dla kupców głównym celem był bursztyn, który był wówczas bardzo atrakcyjnym i poszukiwanym na rynkach starożytnych towarem. Kupcy kupowali też skóry i płody rolne, a w za­mian przywozili na nasze ziemie naczynia z brązu, broń, ozdoby, monety oraz ceramikę. To­wary te nabywała przede wszystki starszyzna plemienna i rodowa.

Na terenie gminy Gogolin natrafiono też kil­kakrotnie na skarby zawierające monety z okre­su średniowiecza oraz późniejszych wieków. W 1937 roku w Górażdżach w trakcie orki znale­ziono na polu naczynie gliniane, w którym znaj­dowały się 784 monety srebrne, a pod nimi na dnie była jedna moneta złota. Ustalono, że ten pochodzący z I połowy XV wieku skarb zawie­rał: złotą monetę Zygmunta Luksemburskiego

wybitą pomiędzy 1410 a 1437 rokiem, 131 gro­szy praskich, 22 denary księcia brzeskiego Lu­dwika (1399-1436), 3 fenigi księcia świdnickiego Bolka III (1326-1368), jeden fenig bity w Nysie w 1300 roku oraz kilkaset fenigów bitych w 1320 roku w Opolu.

W Obrowcu na średniowieczne monety po raz pierwszy natrafiono w 1935 roku. Natomiast prawdziwy skarb zawierający 350-400 srebrnych monet odkryto w 1939 roku. Znalezione monety znajdowały się w późnogotyckim cynowym dzba­nie. Jego pokrywa zaginęła a samo naczynie było już mocno zniszczone. Wśród znalezionych monet były m.in. grosze praskie, monety z Sa­ksonii, Maklemburgii, Niderlandów i krajów nadbałtyckich.

Skarb zawierający 769 monet (bliżej nieokre­ślonych groszy) odkryto również w Choruli. Na­trafił na niego w 1938 roku w trakcie orki jeden z rolników. Monety znajdowały się w małym na­czyniu. Miały pochodzić z pierwszej połowy XVII wieku. Dodać w tym miejscu należy, że Chorula pod względem archeologicznym jest bardzo zna­na z uwagi na odkryte tutaj cmentarzyska kultu­ry łużyckiej (1400 - 300 r. p.n.e.) oraz kultury przeworskiej (I wiek p.n.e. - V n.e.). Natrafiono tutaj bowiem na kilkaset grobów z tych czasów.

Niezwykłym miejscem wykopalisk było poło­żone nad Odrą w Obrowcu średniowieczne grodzisko zwane „Tempelbergiem". Do dzisiaj za­chował się w tym miejscu dochodzący do 4 metrów stożek ziemi, który otoczony jest szero­ką fosą. Przeprowadzone na Tempelbergu pod koniec ubiegłego stulecia oraz w 1951 roku ba­dania archeologiczne doprowadziły do znalezie­nia kawałków naczyń z XIII-XV wieku. Prawdo­podobnie Tempelberg, położony w pobliżu do­godnego przejścia przez Odrę, stanowił w tych czasach umocnioną strażnicę chroniącą bród. Etymologia miejscowa nazwę tego tajemnicze­go miejsca wyprowadza od rycerskiego zakonu Templariuszy, którzy swoje zamki mieli posia­dać w Otmęcie, Krapkowicach i Rogowie Opol­skim. Zgodnie z legendą z Temelbergu miały pro-

wadzić podziemne ganki właśnie do tych zam­ków. Jeżeli chodzi o ocenę materiału archeolo­gicznego pochodzącego z terenu samego mia­sta Gogolina, to stwierdzić należy, że najbardziej interesujące znaleziska odkryto w Strzebniowie. Już w roku 1844, w czasie robót ziemnych przy budowie kolei, natrafiono na cmentarzysko cia­łopalne z czasów rzymskich. Odkryto wtedy sześć grobów popielnicowych. Poszczególne popielnice zawierały przepalone szczątki "kost­ne i prawdopodobnie część wyposażenia. Były one umieszczone w jamach, na głębokości około metra. Wśród wyposażenia grobów ujawniono m.in. dwie popielnice koloru brązowego, trzy groty oszczepów, sprzączkę prostokątną z dwo­ma kolcami, dwa noże sierpikowate, prosty nóż, nożyce, trapezowate okucie końca pasa, sprę­żynę zamka, krzesiwo ze skuwką, okucie pasa z kółkiem, szydło, nit, fragmentarycznie zacho­wany grzebień złożony z czterech części oraz grudkę stopionego brązu. Znaleziska pochodzi­ły z II-III wieku naszej ery.

W 1972 roku w Strzebniowie odkryto cmen­tarzysko kultury łużyckiej z V okresu epoki brą­zu, a więc z IX-VII w. p.n.e. Podczas prac ar­cheologicznych na powierzchni około 440 m kw. przebadano 71 grobów. Znajdujące się w gro­bach szczątki kostne uległy prawie całkowite­mu rozkładowi. W grobach ciałopalnych zamiast szczątków szkieletu w jamie występowały w skupisku przepalone kości. W dwóch przypad­kach obok skupiska kości były ustawione na­czynia. W jednym z grobów stwierdzono, że naczynie było wypełnione szczątkami kostnymi. W innym z grobów odkryto cztery kompletne formy odlewnicze i gliniany tygiel. Jedna z form odlewniczych była z piaskowca i przy jej pomo­cy odlewano sierpy i prawdopodobnie pręty. Był także grób, który wyróżniał się tym, że miał ka­mienny bruk, a w jamie poza skupiskiem spalo­nych kości znaleziono kilka kości szkieletowych a ponadto 16 glinianych naczyń i przedmiot z brązu. Badania w Strzebniowie prowadzili opol­scy archeolodzy przy współpracy antropolo­ga. Uznali oni miejsce odkryć za cmentarzysko kultury łużyckiej z mieszanym obrządkiem po­grzebowym sprzed blisko trzech tysięcy lat.

Józef Szulc