Flora i fauna Gminy Gogolin.
Flora i Fauna.
Roślinność rzeczywista gminy Gogolin oraz jej bogactwo jest odzwierciedleniem bardzo dużej ilości siedlisk, jakie wykształciły się tu w wyniku różnej żyzności gleb, warunków wodnych i mikroklimatycznych. Znaczące zróżnicowanie warunków edaficznych umożliwiło rozwój wielu zbiorowiskom roślinnym zarówno naturalnym (min. leśne, zaroślowe, wodne, szuwarowe), jak i pół naturalnym i antropogenicznym (m.in. łąkowe, polne, ruderalne). Dominującymi zbiorowiskami na tym terenie są zbiorowiska leśne oraz segetalne i łąkowe. Wczesne osiedlenie się człowieka na tym terenie zmniejszyło, bowiem znacznie areał występowania lasów wskutek wyrębu drzew i wzięcia ziemi pod uprawę rolną.
Zbiorowiska wodne.
Odra ze starorzeczami, żwirownie, nieliczne stawy hodowlane oraz strumienie i rowy melioracyjne stanowią dogodne siedliska dla rozwoju zbiorowisk wodnych, reprezentowanych na omawianym terenie przez fitocenozy z klas Lemnetea minoris i Potametea. Zbiorowiska wodne w zależności od warunków siedliskowych przedstawiają różne postacie organizacji - od dobrze wykształconych fitocenoz, skupiających większość gatunków charakterystycznych, do agregacji jednogatunkowych, trudnych do identyfikacji.
Najczęściej spotykanym zbiorowiskiem wodnym na terenie gminy Gogolin jest zespół rzęsy trójrowkowej Lemnetum trisulcae, który występuje często w różnego rodzaju płytkich zbiornikach wodnych. W zbiorowisku tym dominuje najczęściej rzęsa drobna Lemna minor. Niemniej pospolity jest zespół moczarki kanadyjskiej Elodeetum canadensis spotykany na rozproszonych stanowiskach w różnego rodzaju ciekach i zbiornikach wodnych na obszarze całej gminy, szczególnie w jej południowej części.
Rzęsa Drobna Moczarka Kanadyjska Jaskier Wodny
Rzadziej spotykane są: zespół jaskra wodnego Ranunculetum fluitantis, zespół rogatka sztywnego Ceratophylletum demersi, zespół wywłócznika kłosowego Myriophylletum spicati, zespół rdestnicy pływającej Potametum natantis oraz jeden najpiękniejszych zespołów roślin pływających, czyli zespół „lilii wodnych” Nupharo-Nympheetum albae budowany na tym terenie najczęściej przez pospolitszego grążela żółtego Nuphar lutea.
Rogatek Sztywny Wywłucznik Kłosowy Rdestnica Pływająca
Do najbardziej interesującego, ze względu na rzadkość występowania w skali regionu, zespołu wodnego na terenie gminy należy zespół rdestnicy grzebieniastej Potamogetonetum pectinati stwierdzony na niewielkiej powierzchni w zbiorniku wodnym we wschodniej, wyeksploatowanej części kamieniołomu w Choruli.
Zbiorowiska szuwarowe i namuliskowe
Otoczenie zbiorników wodnych stanowią najczęściej różnego typu zbiorowiska szuwarowe. Wśród szuwarów właściwych do najczęściej występujących należy szuwar trzciny pospolitej Phragmitetum australis, szuwar pałki szerokolistnej Typhetum latifoliae oraz szuwar ponikła błotnego Eleocharitetum palustris.
Jeżogłówka Gałęzista Manna Mielec Pałka Szerokolistna
Rzadziej spotykane są: zespół z dominacją strzałki wodnej Sagitario-Sparganietum emersi, zespół jeżogłówki gałęzistej Sparganietum erecti, zespół tataraku Acoretum calami, zespół rzepichy ziemnowodnej i kropidła wodnego Oenantho-Roripetum oraz zespół manny mielec Glycerietum maximae stwierdzone m.in. w stawach, żwirowniach i starorzeczach Odry koło Obrowca i Choruli. Nieco wyższe położenia w stosunku do siedlisk szuwaru właściwego, zajmują szuwary wielkoturzynowe. Są to naturalne lub antropogeniczne zbiorowiska wysokich roślin bagiennych, często wytwarzających pokłady tzw. torfu turzycowego.
Do najpospolitszych zbiorowisk tego typu należy zespół kosaćca żółtego Iridetum pseudacori zajmującego strefy przybrzeżne małych zbiorników, a także rowy i wilgotne obniżenia terenu na całym terenie gminy, zespół turzycy błotnej Caricetum acutiformis występujący pospolicie w różnych typach siedlisk wilgotnych i mokrych, a także zespół turzycy dzióbkowatej Caricetum rostratae, zespół turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis i zespół turzycy sztywnej Caricetum gracilis.
Turzyca Błotna Turzyca Sztywna Turzyca Zaostrzona
Największe powierzchnie zbiorowiska te tworzą w okolicach Gogolina-Wygody. Bardzo pospolitym zbiorowiskiem i zajmującym znaczne powierzchnie wilgotnych terenów przybrzeżnych jest szuwar mozgowy Phalaridetum arundinaceae. Na wysychających brzegach Odry i starorzeczy wykształcają się późnym latem i jesienią zbiorowiska terofitów mulistych brzegów wód i okresowo zalewanych zagłębień. Najczęściej są to fitocenozy należące do zespołu z dominacją uczepów Polygono-Bidentetum.
Zbiorowiska łąkowe
Istotnym uzupełnieniem szaty roślinnej gminy Gogolin są łąki położone w dolinie Odry w zachodniej i południowej jej części. Najbogatszymi gatunkowo, a zarazem najszybciej znikającymi z krajobrazu regionu typami łąk są łąki wilgotne. Wyróżniamy tu kilka typów zbiorowisk, wśród których na uwagę zasługuje występujące w okolicach Gogolina-Wygody i Obrowca zbiorowiska ziołoroślowe z dominacją wiązówki błotnej Filipendulo-Geranietum i Lysimachio vulgaris-Filipenduletum oraz zbiorowisko łąkowe z dominacją ostrożenia warzywnego i rdestu wężownika Angelico-Cirsietum oleracei.
Ostrożeń Warzywny Rdest Wężownik
Dosyć rzadko spotykane jest tu również zbiorowisko łąk wilgotnych należące do zespołu ostrożenia łąkowego Cirsietum rivularis. Najczęściej tworzy ono małe powierzchniowo fitocenozy w miejscach podmokłych. Gatunkiem dominującym w płatach jest ostrożen łąkowy Cirsium rivulare. Charakterystyczna fizjonomia tego zbiorowiska, zwłaszcza podczas kwitnienia ostrożenia łąkowego, dobrze wyodrębnia go spośród innych zbiorowisk łąkowych. W Polsce zespół ostrożenia łąkowego ma cechy zbiorowiska o zasięgu borealno-górskim. Należy on do typowych zbiorowisk antropogenicznych, zajmując siedliska łęgowe lub olsowe. Jego występowanie wymaga stałej ingerencji człowieka. Zaprzestanie wykaszania jego płatów powoduje najczęściej znaczne zubożenie składu florystycznego.
…łąka trześlicowa
Nienawożone fragmenty trzęślicowych łąk zmiennowilgotnych koszone jeden raz w roku, najczęściej pod koniec lata lub w jesieni, na ściółkę dla bydła, w ostatnich latach w związku ze zmieniającym się sposobem zagospodarowania w szybkim tempie na terenie gminy Gogolin ograniczają swą powierzchnię do niewielkich, często zubożonych i kadłubowych płatów, do których należy ubogi pod względem florystycznym zespół z dominacją sitów Junco-Molinietum. W lokalnych zagłębieniach kompleksów łąkowych, na zabagnionych glebach glejowych występuje dosyć pospolicie zespół sitowia leśnego Scirpetum silvatici. Na wyższych terasach zanotowano także płaty łąk wyczyńcowych Alopecuretum pratensis i łąk owsicowych Lolio-Cynosuretum służących najczęściej jako pastwiska.
Babka Zwyczajna Wiechlina Roczna Pięciornik Gęsi
Pospolite w gminie są natomiast tzw. zespoły dywanowe porastające miejsca intensywnie wydeptywane, w tym nawet szczeliny chodników. Budują je pospolite rośliny odporne na uszkodzenia mechaniczne, takie jak babka zwyczajna Plantago major, wiechlina roczna Poa annua czy rdest ptasi Polygonum aviculare. Na zasobnych w azot wilgotnych glebach w dolinie Odry i nieckach zbiorników wodnych, w miejscach okresowo zalewanych rozwijają się murawy zalewowe z charakterystycznym pięciornikiem gęsim Potentilla anserina i rozłogowym Potentilla repens, sitem ścieśnionym Juncus compressus i tojeścią rozesłaną Lysimachia nummularia.
Zbiorowiska segetalne i synantropijne
Dosyć pospolite w gminie Gogolin są zespoły roślinne użytków rolnych, zarówno upraw zbożowych jak i okopowych. Zbiorowiska chwastów towarzyszące uprawom roślin zbożowych (rząd Centauretalia cyani) oraz okopowych (rząd Polygono-Chenopodietalia) zajmują miejscami duże powierzchnie i stanowią bardzo ważny element krajobrazu, szczególnie w centralnej i południowej części gminy. Na obszarze gminy do acidofilnego związku Aperion spicae-venti należy wykształcony na ubogich glebach piaszczystych zespół chłodka drobnego Arnoserido-Scleranthetum oraz rozwinięte na żyźniejszych glebach gliniasto-piaszczystych zespoły: zespół maka piaskowego Papaveretum argemones oraz zespół wyki czteronasiennej Vicietum tetraspermae. Najczęściej spotykanym zespołem upraw zbożowych jest zespół maka piaskowego Papaveretum argemones, który wykształca się w postaci typowej na powierzchniach gruntów ornych gminy. Natomiast zespoły wyki czteronasiennej i chłodka drobnego są rzadko występującymi asocjacjami na obszarze gminy, a ich fragmentarycznie wykształcone fitocenozy przedstawiają zubożałe postaci.
Chłodek Drobny Mak Piaskowy
Zbiorowiska upraw okopowych reprezentujące acidofilny związek Panico-Setarion wykształcają się na uboższych i średnio żyznych piaskach gliniastych, a ich znamienną cechą jest stały udział grupy acidofilnych gatunków piaszczystych siedlisk. Na terenie gminy odnotowano należący do omawianego związku zespół chwastnicy jednostronnej i włośnicy sinej Echinochloo-Setarietum, wykształcany stosunkowo często na mniej kwaśnych, piaszczystych i gliniasto-piaszczystych glebach oraz rzadziej zespół palusznika nitkowatego Digitarietum ischaemi - na najuboższych, piaszczystych, kwaśnych i suchych glebach.
Chwastnica Jednostronna Włośnica Sina
Natomiast zespół z dominacją żółtlicy drobnokwiatowej Galinsogo-Setarietum należący do neutrofilnego związku Polygono-Chenopodion przywiązany do bogatych w azot, żyznych i optymalnie wilgotnych gleb próchnicznych, na terenie gminy rozwija się stosunkowo często w uprawach okopowych sąsiadujących z ogrodami przydomowymi. Oprócz fitocenoz polnych wykazujących wyraźną odrębność florystyczną i ekologiczną odnotowano na badanym obszarze interesujące ugrupowanie roślinne charakterystyczne dla związku Caucalidion lappulae z zestawem ciepłolubnych i kalcyfilnych gatunków. Zbiorowisko to zarejestrowano w uprawach zbożowych znajdujących się w okolicach Malni i Gogolina.
Pozostałe zbiorowiska roślinne o charakterze antropogenicznym z klas Stellarietea mediae, Artemisietea vulgaris i Epilobietea angustifolii są na tym terenie bogato reprezentowane. Zbiorowiska te związane są z terenami zmienionymi przez człowieka, tj. terenami zabudowanymi, zrębami leśnymi, okrajkami i miejscami wydeptywanymi. Najczęściej w zbiorowiskach tych brak jest gatunków rzadkich i chronionych.
Zbiorowiska muraw i okrajków
Grupa zbiorowisk muraw napiaskowych reprezentowana jest na obszarze gminy Gogolin przez zespoły z klasy Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis. Należy do nich subatlantycki zespół szczotlichy siwej Spergulo vernalis-Corynephoretum, zespół goździka kropkowanego Diantho-Armerietum elongatae oraz zespół z dominacją połonicznika nagiego Sclerantho-Herniaretum glabrae. Płaty tych zespołów występują bardzo rzadko w miejscach piaszczystych, pastwiskach i nieużytkach na terenie całej gminy, głównie jednak w północnej jej części.
Goździk Kropkowany Połonicznik Nagi Szczotlich Siwa
Na południowym zboczu nieczynnego kamieniołomów stwierdzono występowanie bardzo rzadkiego na Śląsku Opolskim zbiorowiska naskalnego należącego do zespołu Zachyłki Roberta Gymnocarpietum robertiani. Zespół ten wykształca się na nieco wilgotnych i zacienionych piargach i rumowiskach wapiennych. Na terenie nieczynnych kamieniołomów oraz na nieużytkach o południowej wystawie w okolicach Gogolina, Kamienia Śląskiego, Malni, Choruli, Górażdży Kamionka występują zbiorowiska ciepłolubnych muraw o charakterze stepowym z klasy Fesuco-Brometea.
Cienistka "Zachyłka" Roberta (Phegopteris Robertiana)
Występują tu dwa zespoły murawowe: zbiorowisko z dominacją kostrzewy bruzdkowanej i strzęplicy nadobnej Koelerio-Fesucetum rupicolae, w którym dominuje kostrzewa bruzdkowana Festuca rupicola oraz fragmentarycznie wykształcony zespół miłka i kłosownicy pierzastej Adonido-Brachypodietum pinnati. Dominuje w nich najczęściej rajgras zwyczajny Arrhenatherum elatius, kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum, trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos, z mniejszym udziałem cieciorki pstrej Coronilla varia, dziewięćsiła pospolitego Carlina vulgaris, rozchodnika ostrego Sedum acre, rozchodnika wielkiego Sedum maximum i in.
Klosownica Pierzasta Rzepik Pospolity Wyka Leśna
W strefie kontaktowej różnych typów biocenoz leśnych i zadrzewieniowych wykształcają się zbiorowiska okrajkowe. W ich skład wchodzą światłolubne gatunki takie jak rzepik pospolity Agrimonia eupatoria, gorysz siny Peucedanum cervaria, wyka leśna Vicia sylvatica czy bodziszek krwisty Geranium sanguineum. Zbiorowiska te występują dosyć rzadko na całym rozpatrywanym obszarze, przy czym dobrze rozwinięte stwierdzono w okolicach Kamienia Śląskiego.
Zbiorowiska zaroślowe i leśne
Do zbiorowisk zaroślowych na omawianym terenie należą zarośla tarniny Rhamno-Cornetum sanguinei występujące dosyć często na skrajach zadrzewień, miedzach i obrzeżach dróg polnych. Dosyć często na tym terenie spotykany jest zespół zarośli ligustru i tarniny Pruno-Ligustretum, występujący na obrzeżach kamieniołomów, skrajach lasów i na miedzach.
Na obszarze gminy Gogolin, cechującej się dosyć dużą lesistością, występuje większość zbiorowisk leśnych, charakterystycznych dla terenów wyżynnych i nizinnych. Wśród lasów liściastych wiodącą rolę odgrywają żyzne buczyny niżowe Galio odorati-Fagetum (Melico-Fagetum) spotykane w okolicach Kamienia Śląskiego i Górażdży. Najlepiej wykształcone płaty tego zespołu znajdują się na terenie rezerwatu „Kamień Śląski”. Pozostałe fitocenozy są najczęściej zbiorowiskami zubożałymi pod względem florystycznym i fragmentarycznie wykształcone. Miedzy Kamieniem Śląskim i Górażdżami stwierdzono niewielki powierzchniowo płat bardzo rzadkiej na Śląsku Opolskim ciepłolubnej buczyny storczykowej Cephalanthero-Fagion. W okolicach Obrowca i Górażdży występują miejscami na niewielkich powierzchniach grądy subkontynentalne Tilio cordatae-Carpinetum betuli.
W większości przypadków są to również zbiorowiska zubożałe pod względem florystycznym, fragmentarycznie wykształcone i pozbawione gatunków charakterystycznych. Miejscami spotykane są płaty zbiorowisk przejściowych miedzy buczynami i grądami, w których prócz buka dominuje dąb szypułkowy Quercus robur i grab zwyczajny Carpinus betulus. Bardzo często ich pochodzenie związane jest z sukcesją łęgów wywołaną zmianami stosunków wodnych. Spotkać w nich można pomnikowe okazałe drzewa dębów szypułkowych Quercus robur. Są to pozostałości po występujących tu dawniej pierwotnych lasach łęgowych. W dolinach strumieni i nad brzegami zbiorników wodnych w południowej części gminy występuje łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, w którego drzewostanie dominuje olsza czarna Alnus glutinosa.
Lasy o charakterze borów sosnowych i borów mieszanych zajmują na omawianym terenie również znaczne powierzchnie. W wielu miejscach, zwłaszcza w oddziałach leśnych ze starszym drzewostanem położonym na wydmach w północno zachodniej części gminy, występują dobrze wykształcone suboceaniczne bory świeże Leucobryo-Pinetum z licznymi gatunkami borowymi w runie oraz już na znacznie mniejszych powierzchniach kontynentalne bory mieszane Querco roboris-Pinetum. Często jednak spotykane są tu zbiorowiska wtórne, ze sztucznie nasadzoną sosną na siedliskach grądów lub buczyn, które mają niewielką wartość przyrodniczą. W bardzo ubogim pod względem florystycznym runie tych lasów dominują różne gatunki jeżyn Rubus sp. oraz trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos, szczególnie bujnie rozwijające się w partiach nadmiernie prześwietlonych. Spotykane są na całym obszarze gminy.